De regels voor vergunningvrij bouwen zijn in Nederland behoorlijk ingewikkeld. Onder de op 1 januari 2022 in werking te treden Omgevingswet worden die regels nog ingewikkelder. Bij laatstgenoemde wet zult u maar liefst in vijf lijsten moeten kijken om te bepalen of uw bouwwerk in beginsel vergunningvrij is. Advocaat mr. dr. ing. Peter de Haan kan u helpen om voor u te bepalen of uw bouwplan vergunningvrij is. En in een handhavingszaak kan hij voor u bepalen of de gemeente wel mag handhaven. Het Instituut voor Bouwrecht heeft Peter gevraagd om een cahier te schrijven over vergunningvrij bouwen onder de Omgevingswet. Peter is druk bezig met de afronding.

Onder het geldende recht staat vergunningvrij bouwen in bijlage II Besluit omgevingsrecht (Bor). Als een bouwwerk voldoet aan artikel 2 bijlage II Bor, dan is zowel geen omgevingsvergunning voor een bouwactiviteit vereist en ook geen omgevingsvergunning voor afwijking van het bestemmingsplan. Het bouwwerk hoeft dan geheel niet te voldoen aan het bestemmingsplan. Overigens geldt daarbij wel een kleine nuance. Vergunningvrij bouwen is veelal alleen toegestaan in het achtererfgebied. En voor de vraag wat tot het erf (en dus ook het achtererf) behoort, is het bestemmingsplan relevant. Tot het erf behoren de gronden met de woon- en tuinbestemming, maar bijvoorbeeld niet de gronden met de bestemming groen.

Als een bouwwerk valt onder artikel 3 bijlage II Bor, dan is alleen geen omgevingsvergunning voor een bouwactiviteit vereist. Indien het bouwplan in strijd is met het bestemmingsplan, dan is nog steeds een omgevingsvergunning vereist voor afwijking van het bestemmingsplan. Zoals altijd gelden er weer uitzonderingen op vergunningvrij bouwen die verderop in bijlage II Bor staan.

Belangrijk om te weten is, dat een vergunningvrij bouwwerk nog steeds aan het Bouwbesluit 2012, de bouwverordening en redelijke eisen van welstand moet voldoen.

Onder de Omgevingswet kan het zijn dat voor een bouwwerk een omgevingsvergunning voor een omgevingsplanactiviteit is vereist en een omgevingsvergunning voor een (technische) bouwactiviteit. In het Besluit bouwwerken leefomgeving (de opvolger van het Bouwbesluit 2012) staat wanneer een bouwwerk vergunningvrij is. Er is een landelijke lijst met omgevingsplanvergunningvrije activiteiten die niet aan het omgevingsplan hoeven te voldoen. Daarnaast is er een bruidsschat met omgevingsplanvergunningvrije activiteiten die in beginsel wel aan het omgevingsplan moeten voldoen.

Bouwwerken zijn in beginsel bouwtechnisch vergunningvrij. Er zijn echter twee lijsten met bouwtechnisch vergunningplichtige bouwwerken (met en zonder dak). Als uw bouwwerk onder één van beide lijsten valt, dan dient u een omgevingsvergunning voor een (technische) bouwactiviteit aan te vragen, tenzij uw bouwwerk staat op de lijst met uitzonderingen. De belangrijkste uitzondering is als uw bouwwerk valt onder het stelsel van kwaliteitsborging uit de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen. U hoeft dan geen omgevingsvergunning voor een (technische) bouwactiviteit aan te vragen. Daarvoor in de plaats moet u een bouwmelding doen.

Indien uw bouwwerk bouwtechnisch vergunningvrij is, moet het nog steeds voldoen aan de bouwtechnische voorschriften uit het Besluit bouwwerken leefomgeving.